ებრაული შირები (სიმღერები, გალობები) და მათი უბადლო შემსრულებელი ბენიამინ ჯანაშვილი

   ებრაელი მლოცველის ხელოვნებას, რასაც ის ლოცვის დროს სალოცავში მიმართავს, ხაზანუთი ეწოდება. ხაზა-ნუთი შირების (სიმღერების, გალობების) თანხლებით სრულდება. შირებს ერთ-ერთი საპატიო და უმნიშვნე ლოვანესი ადგილი უკავია ებრაელი ხალხის ცხოვრე ბაში. ქართველ ებრაელთა შირები გამოირჩევა მელო დიური ორნამენტიკის სიმდიდრით (ხშირად გამოიყე ნება ნახევარტონები და მეოთხედტონები), სპეციფიკური რიტმიკით, რომელშიც სამეტყველო ინტონაციების გავ ლენა იგრძნობა; მელოდიები გამოირჩევა ემოციურობით, ექსპრესიულობით. საქართველოში მცხოვრებ ებრაელთა კულტურას ჰქონდა ყველაზე ხელსაყრელი პირობები საკუთარი თვითმყოფადი თვისებების შენარჩუნებისა და განვითარებისათვის. ამიტომ შეგვიძლია ვივარაუდოთ, რომ ქართველ ებრაელთა შირები ახლოს დგანან იმ ორიგინალებთან, რომლებიც სამშობლოდან დევნილმა ებრაელებმა თან წაიღეს სხვადასხვა ქვეყანაში, მაგრამ განსხვავებული პოლიტიკური თუ სოციალური პირო ბების შედეგად მათი მუსიკალური ხელოვნება სხვა დასხვა ხარისხით დაშორდა პირველწყაროს, ხოლო იქ, სადაც ებრაელი ხალხი ტოლერანტულ გარემოში ცხოვ რობდა, როგორც ეს იყო საქართველოში,

    მისმა მუსიკამ შეძლო თვითმყოფადობის შენარჩუნება. ქართველ ებრაელთა საგალობლები სრულდება a cappella, მიუხედავად იმისა, რომ მუსიკის ინსტრუმენ ტული თანხლებით შესრულების ტრადიცია, რომელიც ებრაული ისტორიის უძველესი დროიდან მოდის, დღეს აღდგენილია მსოფლიოს თითქმის ყველა ქვეყნის სინა გოგაში, მათ შორის, თანამედროვე ისრაელშიც. ქართველ ებრაელთა საგალობლები – შირები ყველაზე მეტად უახლოვდებიან სეფარდული ტრადიციის თითქმის მი ვიწყებულ ნიმუშებს. მათში აირეკლა გარკვეული კავში რები მუსიკალური აზროვნების არქაულ შრეებთან. ისი ნი ებრაული მუსიკის ერთ-ერთ ყველაზე საინტერესო, მაგრამ ნაკლებად შესწავლილი ფურცელია.

  ქართველ ებრაელთა მუსიკა უძველესი ტრადიციის მქონე კულტურაა, რომელმაც განვითარების რთული გზა განვლო. ევოლუციის ამ პროცესში მან არსებითად შეძლო შეენარჩუნებინა თავისი თვით მყოფადობა, რის დადასტურებასაც წარმოადგენს ჩვენამდე მოღწეული შირები. ქრისტიანულმა სამყარომ ბევრი რამ ისესხა ებრაული მუსიკალური კულტურიდან, თუმცა, ახალი დროის მოთხოვნის თანახმად, თავისებურად გარდასახა და განავითარა ეს ტრადიციები. ებრაელთა საკულტო მუსიკის ბუნებაზე საერთო წარმოდგენას იძლევა, დღე მდე მოღწეული რელიგიური საგალობლები, რომელთა შორის ზოგიერთი მეცნიერი ქართველ ებრაელთა სა კულტო გალობას ერთ-ერთ უძველესად ასახელებს:

„  ქართველ ებრაელთა საქორწილო ცეკვები, რომლებიც ორი ათას წელზე მეტ ხანს ცხოვრობენ საქართველოში, ისეთივეა, როგორც მათი ქრისტიანი მეზობლების საქორ წილო ცეკვები, მეტად დამახასიათებელია ჩაცმულობა, რიგი ჩვეულებები, მაგრამ ქართველ ებრაელთა სინაგო გურ გალობას არაფერი აქვს საერთო ადგილობრივ სა ეკლესიო გალობასთან… იგი უძველესია ებრაულ საგა ლობლებს შორის“ (Saminsky L. – Jewish music; Music of the Ghetto and Bible. . VG, Bloch, 1934., NY 1965. s..152). საქართველოს ებრაული ფოლკლორის ხაზნუთის ხელოვნების კვლევა ადვილი საკითხი არ არის. რომ დადგინდეს, როგორი იყო ხაზანუთი 100-130 წლის წინ, ეს უკვე დიდი მიღწევა იქნება. ეთნომუსიკოლოგიური კვლევით დადასტურდა, რომ თბილისში იყო ახალცი ხური და სურამული სკოლების გავლენა და თავისებური ურთიერთშერწყმა.

    სურამული სკოლა აღმოჩნდა ყველაზე მნიშვნელოვანი და მდიდარი მუსიკალური თვალსაზრისით, ე. ი. სურამი იყო ხაზანობის ცენტრი და გავლენას ახდენდა, ძირი თადად, აღმოსავლეთ საქართველოზე. ახალციხეში კი, ნაწილობრივ ბაბილონურ გავლენას ვხვდებით. საინტე რესოა, როგორ მოაღწია ხაზნობის ხელოვნებამ მე-19 საუკუნის ბოლოს და მე-20 საუკუნის დასაწყისში იერუ შალაიმიდან სურამში?! ასეთივე კერძო მაგალითები გვხდება ქუთაისშიც, რაც ადასტურებს, რომ კავშირი არსებობდა ახალ ციხეს, სურამს, ქუთაისსა და და იერუ შალაიმს შორის. სურამელი ხაზნებისთვის დამახასიათე ბელია მაქსიმალურ კულმინაციამდე აყვანილი ხაზნო ბის ხელოვნება, მუსიკალურად შერწყმული ამოსუნთ ქვის ზუსტი რეჩიტატიული ფორმით და ყველა სიტყვა ში ჩაქსოვილი აზრის გამოხატვა. უნდა ითქვას, რომ ასეთი ხაზნური სკოლის შექმნა არც თუ ადვილი იყო მე-20 საუკუნის დასაწყისში. ეს შექმნეს ადამიანებმა, რომლებშიც თორის უდიდესი ცოდნა შერწყმული იყო ხაზნობის სიყვარულთან და მის სწავლებასთან. ამავე დროს, ისინი დაჯილდოებულნი იყვნენ თორის ცოდ-ნით, ლოცვის გაწყობის უდიდესი ხელოვნებით, მუსიკა ლური ნიჭით, დახვეწილი მუსიკალური სმენით. ჰქონ დათ ასევე ღმერთისგან მომადლებული ნიჭი კარგი მელამედისა და აღმზრდელის, მათზეა ნათქვამი: „ხახამი გალობს ბულბულის ხმაზე, მან გაიხაროს ხათან-ქალა ზე…“ სწორედ ასეთები იყვნენ ძმები – რაბი ხახამ დავიდ და ბინიამინ ჯანაშვილები.

   მხოლოდ მათ შეეძლოთ დაეტოვებინათ ის უნიკა ლური სიმდიდრე ხაზნობის სკოლისა, რომლითაც დღესაც ტკბება და ამაყობს ქართველი ებრაელობა. რაბი