ჩვენი ბრძენი წინაპრები გვმოძღვრავდნენ, რომ ცხოვრებაში ბევრი რამის ცოდნაა საჭირო, მაგრამ სამი ყველაზე აუცილებელი, რაც სულ უნდა გვახსოვდეს. ეს არის:1.საიდან მოდიხარ2. საით მიდიხარ3. ვის უნდა ჩააბარო ანგარიში. (“მამათა შეგონებანი “,თ.3 ,1) .       

        ბევრნაირად შეიძლება ამ შეგონების გააზრება, მაგრამ უპირველესად ის უნდა შეიმეცნო, როგორც საკუთარი პერსონის , ისე ერის, ხალხის ,თემის წარმომავლობა-წარმოშობის, მისი წარსულის და მომავლის გათვითცნობიერება; ხალხმა თუ არ იცის საიდან მოდის, არ იცის თავისი ისტორია, მას არა აქვს წარსული და თუ წარსული არა აქვს მომავა ლიც არ ექნება.იმის გამო, რომ ჩვენი ძირძველი თემის და, რასაკვირველია, ქართველი ხალხის უდიდეს მა ნაწილმა, არ იცის ჩვენი ნამდვილი, ჭეშმარიტი ისტორია და დღემდე მის შესახებ მსჯელობს ქართულ ისტორიოგრაფიაში გამოთქმული, რბილად რომ ვთქვათ, სრულიად არასწორი, დაუსაბუთებელი მოსაზრებებით, ხშირად მომართავენ თხოვნით ფეისის სივრცეში გავაშუქო საქართველოს ებრაელთა წარსულის თანამედროვე კვლევის შედეგები.ღვთის შეწევნით ,შევეცდები დროდადრო, პერიოდულად წარმოვაჩინო თემის ისტორიული, ეთნო-ანთროპო ლოგიური, კულტურულ- რელიგიური ასპექტები უძველესი დროიდან შუასაუკუნეების ჩათვლით. ებრაელთა დიასპორის ისტორია დიდ დროსა და სივრცეში გაშლილი ისტორიაა, დროში , რომლის ხანიერობა ბევრი ხალხის არსებობის ხანგრძლივობას აჭარბებს. ეს არ არს უბრალოდ ისტორია ძველი კულტურული ხალხისა. ამ ისტორიაში იგი წარმოჩინდება როგორც არა მხოლოდ ძველი ბიბლიური სამყაროს, არამედ “კაცობრიობის მამოძრავებელი ღერძი “. უძველესი ხალხები ებრაელეთან ერთად ან შედარებით გვიან წარმოშობილნი დიდი ხანია Აღარ ჩაᲜან ისტორიის ასპარეზზე; უძლიერესი იმპერიები, რომლებიც მიწის პირისაგან აღგვას უპირებდნენ ებრაელებს და მათ ქვეყანას თვითონ აღიგავნენ პირისაგან მიწისა, ებრაელი ხალხი კი ცოცხლობს და არსებობს.თვით უსამშობლოობის თითქმის 2000 წლოვან პირობებშიც კი არ დაუკარგია შემოქმედებითი აქტივობა და უდიდესი წვლილი შეიტანა აღმოსავლეთისა თუ დასავლეთის ცივილიზაციებისა და კულტურების შექმნა- განვითარებაში. ალბათ , ამიტომაც წერდა გამოჩენილი რუსი ფილოსოფოსი ვლ. სოლოვიოვი: “ებრაელების ისტორია მსოფლიო ისტორიის ღერძია “-ო.საქართველოს ებრაელობა ერთი მძლავრი ტოტია ფესვმაგარი ებრაული ეროვნული ხისა. ამ პატარა თემმა ღირსეულად ატარა თავისი ეროვნული მეობა ათასწლეულთა ქარცეცხლში და დღემდე მოვიდა როგორც ღირსეული შვილი ღირსეული ერისა. ათასობით ხილული და უხილავი ძარღვით არის იგი მშობელ ხალხთან, მის ისტორიულ წᲐრსულთან , ეთნიკურ ყოფასა და კულტურასთან დაკავშირებული, მაგრამ, ამავე დროს, იგი საქართველოს განუყოფელი ნაწილიცაა, მის ცასა და მიწასთან ისე იყო და არის მიკრულ- მიწებებული,როგორც ვაზი ჭიგოსთან. ამდენად , საქართველოს ებრაელთა ისტ ორია როგორც ზოგადებრაული ,ისესაქართველოს ისტორიის ნაწილიცაა,რის გამოც მის კვლევას უაღრესად დიდი მნიშვნელობა აქვს საკუთრივ ამ თემისთვისაც, ზოგადებრაული და ქართული ისტორიოგრაფიისთვისაც, რამეთუ ამ ისტორიის ბუნდოვანი საკითხების გარკვევა საშუალებას იძლევა ორივე ხალხის ისტორიაში დღემდე არსებული არაერთი პრობლემური საკითხის ახლებური, სწორი გაშუქებისათვის.როდის და რა გზით დაიწყო კავკასიის გეოგრაფიულ არეალში ებრაელთა მიგრაცია- დასახლებები ? ეს საკითხები დაწვრილებით არის ნაკვლევ- გაშუქებული ჩვენს მრავალრიცხოვან სამეცნიერო ნაშრომებში , განსაკუთრებით წიგნში“ებრაელები და საქართველო, დიასპორა თუ… “

    “ისტორიკოსი, რომელიც მომხდარ ფაქტზე დუმს, არანაკლებ ტყუის, ვიდრე ის, ვინც არარსებულ ისტორიას თხზავს” (დ. მარცელიუსი, ჩვ. წ.- ის 1ს.)

    ტყუილად როდი წავუმძღვარე დღევანდელ ჩემს პოსტს, ძველი რომაელი ისტორიკოსის ეს Ყოველ დროსა და ყველასათვის გასათვალისწინებელი შეგონება. სავალალოდ უწინაც და დღესაც ცოტანი როდი იყვნენ და არიან ისეთი ისტორიკოსები, მკვლევარები, რომლებიც არამც თუ დუმდნენ, თვალს ხუჭავდნენ, ამახინჯებდნენ, ცვლიდნენ ნამდვილ ისტორიას გარკვეული,უფრო კი ეროვნული იდეოლოგიის თვალსაზრისით, რაც ხშირად იწვევდა და იწვევს ეთნიკურ კონფლიქტებს, დაპირიპირებებს, ბევრ შემთხვევაში ომებსაც . დღესაც -21-ე საუკუნეშიც ვაწყდებით ამ ანომალურ ფაქტებს,მავანნი და მავანნი უტიფრად იტყუებიან ,თვალში ნაცარს აყრიან ყველას მოპᲐსუხე მხარის წაყრუების ,დუმილის, თვალის დახუჭვის გამო.

 ვერც ჩვენი თემის ისტორია გადაურჩა ზემოხსენებულ ანომალიებს, თემი, რომელიც ,როგორც ჩვენი ბოლოდროინდელი გამოკვლევები ცხადყოფენ, ებრაულ თემებს შორის ყველაზე ხანდაზმული, ძირძველი თემია, სამწუხაროდ,სამწუხაროდ იმიტომ , რომ დიასპორის არც ძირძველობა და არც საერთოდ არსებობა მისი არ არის ბედნიერება არც ერისთვის, არც თემისა და არც

   ერთი თავისი ქვეყნის, თავისი მშობელი მიწის ჭეშმარიტად მოყვარულისა და გულშემატკივრისთვის. პირიქით, ეს ტრაგედიაა, დიდი ტრაგედია. გალუთი ( დიასპორა ) ყოველი ერისთვის ერთი მთლიანი ეროვნული ორგანიზმის დაშლა- დანაწევრების , მისი ფიზიკური და სულიერი ძალების დაქსაქსვა- გაფანტვის “შესანიშნავი “საშუალებაა, განსაკუთრებით იმ ერისთვის, რომელიც თავისი გიგანტური იდეური, შემოქმედებითი და აღმშენებლობითი პოტენციალით ყოველთვის გამორჩეული იყო სხვა ხალხთა შორის,ერის, რომელმაც კაცობრიობას მისცა უმაღლესი ღირებულებანი- ერთი ღმ-რთის რწმენა ,დამწერლობა, წიგნი, განათლება ,კულტურა, ჰუმანიზმისა და დემოკრატიის უმაღლესი პრინციპების შემცველი დასვენების დღე-შაბათი, აღაშენა და დაამშვენა ქვეყნები და ქალაქები, შექმნა მატერიალური და სულიერი კულტურის ხელთუქმნელი ძეგლები,მაგრამ უმადური კაცობრიობისაგან რა მიიღო სანაცვლოდ ? რა და სიძულვილი თავისი ღვთაებრივი გამორჩეულობის გამო, ანტისემიტიზმი- ჯვაროსნების ორლესური მახვილი ,ინკვიზიციის მოგიზგიზე კოცონები, ეშაფოტები, პოგრომები,გეტოები, გაზის კამერები,, მასიური დახვრეტები, გენოციდი. იქ სადაც ფიზიკურად არ სპობდნენ ყოველგვარ უფლებებს მოკლებულთ სულიერად და კულტურულად ისე აკნინებდნენ, რომ მოწანწალე ვაჭრუკანობის იმ უმდაბლეს საფეხურზე დაჰყავდათ, რომელიც თითქმის ფიზიკურ არარსებობას უტოლდებოდა. სამწუხარიდ, ებრაელთა ერთი ნაწილი არად დაგიდევს ისტორიის მწარე გაკვეთილებს, რომლებმაც სამწუხაროდ კვლავ და კვლავ იცის განმეორება და არამც თუ არ ჩქარობს, არც ფიქრობს გალუთიდან (დიასპორიდან) გამოსვლას, ხოლო ერთი ნაწილი თუ მოხდა და გამოვიდა ჯერ კიდევ დიდხანს რჩება სულიერ გალუთში.

  ჩემთვის, როგორც მკვლევარისთვის ძნელია (ემოციონალურ-მგრძნობელობითი თვალსაზრისით) დიასპორის ისტორიის კვლევა, მით უმეტეს რამდენიმე ათასწლეულზე განფენილი ისტორიისა, რომელიც მოიცავს არა 22, 26 ან 28 საუკუნეს ,არამედ 35 ს-ზე მეტს და ბევრად აჭარბებს როგორც ზოგადებრაული დიასპორის ისე კავკასიის არეალში ბევრი ხალხის არსებობის ხანგრძლივობას. როგორ და რანაირადო- იკითხავს გაოცებული მკითხველი და მართალიც იქნება, იმდენად რამდენადაც ამის შესახებ არასოდეს არავისგან არაფერი არ თქმულა , არ დაწერილა გადაკვრითაც კი,არ გაგვაჩნდა არანაირი მეტ-ნაკლებად დასაბუთებული,სანდო მონაცემები ჩვენი ხანმრავალი თემის წარსული ცხოვრებისა ამიტომაც შენიშნავდა გულისტკივილით ცნობილი საზოგადო მოღვაწე, სიონისტი-ნათან ელიაშვილი : “არ იქნება გადაჭარბებული თუ ვიტყვი, რომ ჩვენს სამყაროში არ არსებობს ისეთი ებრაული კონგრეგაცია, ერის ისეთი მივიწყებული, მიტოვებული ნაწილი, რომელზედაც ასე ცოტას ლაპარაკობდნენ, ასე ცოტა იცოდნენ მისი არსებობის შესახებ “-ო. ამ არ ცოდნიდან გამომდინარე შეიძლება ზოგს დაუჯერებლად მოეჩვენოს ჩვენი Კვლევის ის გასაოცარი შედეგბი, რომელთა მისაღებად, მათი ფაქტობრივ-მეცნიერული დასაბუთებისათვის დიდი გონებრივი და ფიზიკური ძალისხმევა, სიზიფური შრომაა საჭირო.

     ზემოთ აღვნიშნე, რომ ჩვენი თემის ისტორია რამდენიმე ათასწლეულზე განფენილი ისტორიაა, მაგრამ იგი მარტო გალუთის (დიასპორის )ისტორია როდია, არამც და არამც. საბედნიეროდ, ამ ისტორიაში იკვეთება ისეთი დროითი პერიოდები , როცა ებრაელები იძულებით, ბარბაროსი დამპყრობლების მიერ მშობლიური მიწა – წყლიდან აყრილ-გადასახლებულნი ხიზნებად კი არ მიდიოდნენ კავკასიაში, არამედ მიდიოდნენ თავისუფალი ნებით-შემთხვევითი ან გარკვეული არჩევანით, სახლდებოდნენ ათვისებულ ან ჯერ კიდევ აუთვისებელ ტერიტორიებზე და მოკლე დროში გამორჩეული ნიჭით, მოქნილი ჭკუითა და იდეებით ფორმასა და შინაარს უცვლიდნენ მათ, ქმნიდნენ სამოსახლოებს, დასახლებებს, სოფლებს, ქალაქებს, მცირე თუ დიდ ტომობრივ გაერთიანებებს( რომელთა ბაზაზე ყალიბდებოდა სამეფოები-ქვეყნები)ებრაული სახეწოდებებით, სულიერებით რაც იმაზე უნდა მიუთითებდეს, რომ ებრაელობა ყოფილა იქ დომინანტური მოსახლეობა,ისინი არქმევდნენ სახელებს თავის სამოსახლო ადგილებს, თავის სამფლობელოებს. ამის დიდებული დამადასტურებელია ებრაული სახელებით ცნობილი “ივერია/იბერიის ” და “კოლხიდა/კოლხეთის ” სამეფოები. ივერ/ იბერების(ებრ.ივრიიმ) და ივერია/იბერიის დაწვრილებითი კვლევა მოცემულია ჩვენს წიგნში “ებრაელები და საქართველო , დიასპორა თუ… , იქვეა წᲐრმოდგენილი “კოლხი, კოლხიდა/კოლხეთი” ტერმინების პირველადი კვლევის. შედეგები.კოლხეთის თემა სავსებით დამოუკიდებლად და ფართოდ გვაქვს ნაკვლევი სრულიად ახალ, ჯერ კიდევ გამოუქვეყნებელ მონოგრაფიაში.

  მაგრამ, როგორი პარადოქსულიც არ უნდა იყოს ებრაელთა მიერ შექმილი ფასეულობანი შემდგომში მათ მფლობელობაში არ დარჩენილან. დროის, გარემოებების და უმადურ, გვიან წარმოქმნილ ტომთა თუ ხალხთა მსახვრალ ხელს ბევრი რამ მოუსპია, შეუცვლია, მათი სახელი წაუშლია და თავისი წაუწერია, ებრაელთა შექმნილ -ნაამაგარი თავის შექმნილად გამოუცხადებია. ამ უკეთურობებში, საუბედუროდ ,ჩვენი გადარჯულებული გენეტიკური ძმების, გაქრისტიანებული ებრაელების ” ღირსეული ” წვლილიც არის. ამ საკითხზე მოგვიანებით გვექნება საუბარი ,აქ კი დავძენთ ,რომ ყველაფრის მიუხედავად ებრაელების ღრმა, ყოვლისმომცველი კვალის წაშლა თუ შეცვლა ,როგორც ჩანს, ბოლომდე ვერ მოხერხდა, განსაკუთრებით, ხსენებული სამოსახლოების, მთების, მდინარეების, სოფლების , ქალაქების ,უძველესი გაერთიანებების და მათი მოსახლეების ებრაული სახელწოდებების ანუ ეთნონიმიკა-ტოპონიმიკის მონაცემების, რომლებმაც დღემდე მოაღწიეს. კავკასია-საქართველოს ნებისმიერ კუთხეში უხვად მიმობნეული ეს ლინგვისტური( ენობრივი) მონაცემები- ლექსიკური მასალა ჩვენი თემის უძველესი ისტორიის, ეთნიკური ყოფის, კულტურისა და რელიგიის ისტორიის კვლევის ფასდაუდებელი წყაროა, რამეთუ მათში კოდირებულია ყველაზე სანდო, უტყუარი ცნობები. ამ კოდის სწორი გახსნით და გონივრული, ობიექტური კვლევით მკვლევარის განკარგულებაში გადმოდის ყველაზე მართალი, ჭეშმარიტი ინფორმაცია ხსენებული ტერმინებით აღნიშნული დასახლებებისა და მათი ნამდვილი ნათლია-ავტორების შესახებ.

     დიახ, ვაგრძელებთ საუბარს ჩვენი თემის წარსულზე, მის ისტორიაზე, რომლის კვლევაც, როგორც ჩანს, ზოგიერთებს არ სიამოვნებთ მიზეზითა სხვათა და სხვათა, უფრო მეტიც, თავს უფლებას აძლევენ აგვიკრძალონ კიდეც ( ! ! !) ” რა დაგრჩენიათ სხვის ქვეყანაში ,რას ეძებთ,ისრაელში ებრაელებს ისედაც მდიდარი ისტორიულ- კულტურული მემკვიდრეობა აქვთ, რაღა გინდათო (?!). მშობელ ერს 30-ზე მეტი საუკუნის წინ მოწყვეტილ ხალხს თუ არაფერი აქვს საძებნი და გამოსარკვევი,მᲐშინ არც სხვას ჰქონია. ეს ყოვლად დაუფიქრებელი, სავალალო ნათქვამი გვაბრუნებს იმ შავბნელ ეპოქაში – არც თუ შორეულში, როცა ყველაფერ ებრაულს ტაბუ ჰქონდა დადებული, ყოველივე ებრაული იდევნებოდა,სასტიკად იკრძალებოდა ებრაისტიკის საკითხების კვლევა , ებრაული სულიურ- კულტურული დაწესებულებების არსებობა და ა. შ. მაგრამ ეს იყო იქ- ანტიებრაულ გარემოში, დღეს კი,აქ -ჩვენს მიწა- წყალზე ვინმეს აქვს თუნდაც იოტის ოდენა უფლება მსგავსი მკრეხელობისა? არამც და არამც. მაშ რა ამოძრავებს მავანს და მავანს გაბედოს და წამოგვიყენოს ასეთი ზნეგადასული მოთხოვნა ?იქნებ შიში , დიდი შიში -არ გამომჟღავნდეს და დღის სინათლეზე არ გამოვიდეს ის , რისი გამომჟღავნებაც არ სურს არავითარ შემთხვევაში. ალბათ ეს არის რამაც გამოიწვია “ქარიშხალი ჭიქა წყალში “,რომელიც მოჰყვა ჩვენს წინა კვირის პოსტს ჩვენს მიმართ ყოვლად დაუმსახურებელი ბრალდებებით და კიდევ ერთი ყოვლად თავხედური მოთხოვით ( ?!!) -არ ვწეროთ და არ ვიკითხოთ იმ ენაზე, რომლის შექმნაში , მოვლა -პატრონობასა და გადარჩენაში ლომის წილი უდევთ ებრაელებს,იმ ენაზე, რომელიც აგრერიგად ყვავის და იფურჩქნება წმინდა მიწაზე ისევ და ისევ ჩვენი თემის დამსახურებით. როდესაც მავანნი კიდევ იფიქრებენ ჩვენთვის ხსენებულ ენაზე წერის აკრძალვას, მანამდე ჩაიხედონ “ქართლის ცხოვრებაში”,რომელსაც ხშირად იყენებენ თავიანთი პოსტულატების დასამტკიცებლად და წაიკითხონ რა წერია ქართულ ენის შესახებ : ” ოდეს შემოკრბეს ესე ურიცხვნი ნათესავნი ქართლსა შინა ,ამათ ყოველთა ნათესავთაგან შეიქმნა ენა ქართული”-ო. 11-12ს-ის მემატიᲜის ნათქვამს ,იმედია ,ჩემს მოგონილად არავინ ჩათვლის და ” ანტიქართველის” საპატიო ტიტულითაც არ შემამკობს. გამოთქმაში “- ყოველთა ნათესავთა”იგულისხმებიან სხვადასხვა დროსა და ვითარებაში გადმოსახლებული ივერ/იბერ/ ებრაელები,რომელთა ძალისხმევითაც შექმნილა ხსენებული ენა. თავის დროზე იგი “ივერიულ /იბერიული”-ს სახელით ყოფილა ცნობილი (შდრ. “ივრითი”)და მიეკუთვნება იბერიულ-კავკასიურ ენათა ოჯახს. სწორედ იბერიული (ებრაული) ენიდან იღებს თავის დასაბამს იბერიულ ენათა ოჯახი. ახალშექმნილ ენას ებრაელთა წიაღში მიუღია სრულიად თავისებური განვითარება.მათი სალაპარაკო ენა გამოირჩევა უფრო ძველი ფორმით, მასში მრავლად არის შემორჩენილი ძველი გამოთქმები, იდიომები. “ქართველ ებრაელებში შემონახულია ბევრი ისეთი ქართული სიტყვები, რასაც ჩვენ საქართველოს სხვა კუთხეებში ვერსად გავიგონებთ-წერს ზაქ. ჭიჭინაძე-ვისაც უნდა რომ ამაზე დარწმუნდეს, იმან გაიცნოს ებრაელთა ლაპარაკი, დააკვირდეს მასა და ის ჩვენს საუბარზე ცხადად დარწმუნდება .” საქართველოს ებრაელთა ქართული მდიდარია ებრაული ლექსიკური მონაცემებით და, როგორც ვარაუდობენ, უფრო მეტად ეტყობა ებრაულის გავლენა, ამიტომ მას ებრაულ-ქართულ ენასაც უწოდებენ. ებრᲔლთა , და არა მხოლოდ ებრაელთა , წრეში სულ უფრო მეტად იკიდებს ფეხს მოსაზრება, რომ სწორედ ამგვარ ებრაულ-ქართულ ენაზეა შექმნილი თორის ტექსტების ზეპირი თარგმანები ” თავსილი”-ს სახელწოდებით, რომლებიც ენობრივი თვალსაზრისით საგრძნობლად განსხვავდებიან იმავე ტექსტების სხვა ,ე.წ. ქართულ-ქრისტიანული თარგმანებისაგან. ქᲐრთული ენისადმი ებრაელთა გამორჩეული სიყვარული, და თავდადება მის დაცვაში და მოვლა- პატრონობაში იქნებ ამითაც იყოს განპირობებული. ” როგორც ძველად, ახლაც ქართველი ებრაელი ყველგან თავის დედა ენად ქართულ ენას ხმარობს-აღნიშნავს ზაქ. ჭიჭინაძე- მათ უაღრესად აქვთ ჩაქსოვილი ამ ენის სიყვარული. საქართველოს გარეშე, სადაც არ უნდა წავიდეს ქართველი ებრაელი იგი ქართულ ენას არსად არ დატოვებს, მას ყველგან ამ ენაზე ეხერხება ლაპარაკი .ქართველთ ებრაელთ უძველესი დროიდან ქᲐრთული ენა შინახეს თვით აღმოსავლეთის უშორეს ქვეყნებში, ისევე მოხდა ლაზისტანისკენ , ტრაპიზონშიც კი შეინახეს ქართველთ ებრაელთ ქართული ენა, ტრაპიზონს დღესაც ამ ენით ლაპარაკობენ.”

       ალ. ფრონელი, ეხებოდა რა სამცხე-ჯავახეთის ებრაელობის განსაკუთრებულ ზრუნვას და პატრონობას ქართული ენისადმი, აღნიშნავდა: “აქაური ებრაელები მტკიცედ ინახავენ ქართულ ენას, იგია მათი სამშობლო( მშობლიური- ზ. ჯ.) , ღვიძლი ენა და ამ ენაზე აქვთ მიწერ-მოწერა, თუმცა ორას წელიწადზე მეტს ქართველებთან ერთად ოსმალების ბატონობას იტანდნენ.სწორედ საკვირველია მათი ასეთი სიმტკიცე ქართული ენის შენახვა- პატრონიბაში.მესხეთის ებრაელობას დიდი ღვაწლი მიუძღვის და ეგეთი მისი სამსახური არასოდეს არ უნდა დაგვავიწყდეს, დღევანდელ ახალციხეს თუ კიდევ ქართული იერი ცოტა მაინც აქვს შერჩენილი ეს ებრაელების წყალობაა”.

    ილია ჭავჭავაძის გაზეთი ” ივერია”კი, რომელსაც ვერავინ დააბრალებს “ანტიქართულობას” , აი რას წერს : ” საქართველოში წერა შემოვიდა არაუახლეს 5-6 სს-სა ქრ, წ-ეთ ე. ი. ფარნავაზზე ორი საუკუნით ადრე. ამ შემთხვევაში საქართველოში ანბანს გაავრცელებდნენ ის ებრაელები, რომლებიც მრავლად შემოვიდნენ ქვეყანაში…, ებრაულ ანბანში ჩვენი ასოების მსგავსი ასოები მრავლია…, მომეტებული ნაწილი ქართული ასოებისა მოიპოვება ებრაული ასოების გაჩენის პირველ დროს მაგ. ხ,ვ, ს ნ , ყ. საზოგადოდ, იგი პირველი ანბანი ებრაელთა ,რომელთა შემწეობით მოსე წინასწარმეტყველს უწერია “დაბადება”, ერთის შეხედვით, მიმგვანე ბული ნუსხურსა და თანდათან ეს ასოები იცვლებიან ,კუთხიანდებიან და მოხაზულობით და შეხედულებით ჩვენბურ ხუცურს ედრებიან…,ებრაული ასოების დაკუთხიანების დროდ ხვოლსონს მაჩნია მე-5-ე ს.ქ.წ. ( გაზ. ” ივერია” , ნომ. 126 -127).

   ზემოთქმული მოკლე მიმოხილვის საფუძველზე , გვაქვს თუ არა უფლება ვწეროთ და ვიკითხოთ იბერიულ- ქართულ ენაზე ?   საქართველოში ებრაელთა ცხოვრების კვალი ყველაზე უკეთ შემოინახეს მათი დასახლებების-სოფლების, დაბების, ქალაქების, აგრეთვე მთების, მდინარეების აღმნიშვნელმა სახელებმა ანუ ტოპონიმებმა და ჰიდროტერმინებმა. სწორედ ისინი შეიცავენ უტყუარ ცნობებს მათი ეთნიკური მოსახლეების, მათი ნამდვილი ნათლიების შესახებ. ასეთები კი უამრავია საქართველოს ნებისმიერ კუთხეში. დღეს ერთ მეტად საინტერესო ტოპონიმზე მინდა შევაჩერო მკითხველთთა ყურაᲓღება-ეს გახლავთ სვანური დასახლება “ლახამულა(ლოხამული) “.   

      ეს ტერმინი წარმოსდგება ებრაული სიტყვიდან ” ლოხემ” რაც ” მებრძოლს” ნიშნავს.ლახამულას მთელი მოსახლეობა ებრაული იყო, როდის მოხდა იქ დემოგრაფიული ცვლილებები ზუსტად არ არის ცნობილი, მაგრამ როგორც ირკვევა ეს პროცესი ლახამულას მოსახლეობის გაქრისტიანებას მოყოლია. საქართველოში კარგად ყოფილა ცნობილი და გავრცელებული “ლეგენდა ” ამ დასახლების და მისი მოსახლეობის ებრაულ წარმომავლობაზე, მოიპოვება წერილობითი ცნობებიც. ამაზე ჯერ კიდევ ცნობილი გერმანელი მეცნიერი გ. რადდე წერდა, რომელიც 1863 წ.- დან საქართველოში ცხოვრობდა და მოღვაწეობდა. კიდევ უფრო დაბეჯითებით საუბრობს ხსენებულ საკითხზე გამოჩენილი ქართველი მწერალი, პედაგოგი , “დედაენა”- ს შემქნელი იაკობ გოგებაშვილი თავის ეთნოგრაფიულ და საისტო რიო ნაწარმოებებში. 1886 წ. გამოცემულ წიგნში ” საგანძური” იგი წერს: “სადადიანო სვანეთში ცხოვრობენ ლახამულები ორმოცდაათ კომლამდე და ჩამომავლობით ურიები არიან, ლახამულები სვანურად ლაპარაკობენ და (დღეს) მართმადიდებლურ სარწმუნოებას აღიარებენ, მაგრამ სვანებს ისინი სძულდათ და განმარტოებული ყავდათ … , ლახამულების ქალები სვან ქალებზე უფრო ლამაზები არიან, მაგრამ სვანს არ შეეძლო დამოყვრებოდა, ახლა ეს სამწუხარო სიძულვილი შემცირებულია და კეთილმეზობლობაზე იცვლება” .     

    ლახამულელ ებრაელებზე საინტერესო ცნობები დაგვიტოვა ცნობილმა ებრაელმა მოღვაწემ გ. მეგრელიშვილმა. მე-20 ს.-ის დასაწყისში სვანი (ლახამულელი) ემუზა გულბანისაგან მას ჩაუწერია შემდეგი მონათხრობი : “ადრე, ხომ ჩვენ ,ებრაელები ვიყავით; აი, ბაბუაჩემისგან გამიგონია, რომ მისი ბაბუა რაფაელი დიდი რაბინი ყოფილა ლოხამულში. როდესაც ქრისტიანებმა დაგვამარცხეს, ჩვენი სალოცავი ეკლესიად გამოაცხადეს, რაბი რაფაელს გულზე ჯვარი ჩამოკიდეს, მან მოიძრო ჯვარი და ისროლა წყალში. ქრისტიანები დაედევნენ მოსაკლავად და მან მდინარეს მისცა თავი. ჩვენი წინაპრები სულ ომებში იყვნენ, არასოდეს ფარ-ხმალი არ დაუყრიათ. იბრძოდნენ საუკუნეებით, ბოლოს დამარცხდნენ და გვიანდერძეს, რომ თორა, თეფილინი, მეზუზა ყოველ ოჯახში იყოს. აი, ამიტომ ჩემთან სახლში ინახება თორაც და თეფილინიც”. რაბი რაფაელის მსგავსად, გადმოგვცემს გ.მეგრელიშვილი არა ერთ და ორ ლახამულელ სვანს რწმენის შეცვლას ურჩევია მდ. ენგურში თავის დახრჩობა. ლახამულელი იუდეველნი სისტემატურ თავდასხმებს განიცდიდნენ, ამიტომ სოფელს გარშემორტყმული გალავანი იცავდა, ხოლო მოსახლეობა ხელში ხმლით იცავდა თავის რჯულსა და რწმენას. ასე გრძელდებოდა საუკუნეების განმავლობაში, მაგრამ ქრისტიანებთან ბრძოლაში ისინი მაინც დამარცხდნენ და იძულებით აღიარეს ქრისტიანობა, სინაგოგა ეკლესიად გადაიქცა, მაგრამ “დაბადება” იქვე ინახება დიდი მოწიწებით”. (იხ. გ. მეგრელიშვილი, “სამშობლოდან სამშობლოში”, 1990).     

    ლახამულელების ბრძოლა რწმენის და რჯულის დაცვისათვის შესანიშნავად შემოინახა სოფლის სახელმა “ლახამულა (ლოხამული)” რაც, როგორც აღვნიშნე, ებრაული სიტყვა “ლოხემ” (“მებრძოლი”)-დან არის ნაწარმოები. უნდა აღინიშნოს, რომ კიდევ ერთი სოფელი ატარებდა სვანეთში მსგავს სახელს-“ლახმი”. მისი მოსახლეობაც ებრაული ყოფილა და ვერც ის ასცდენია ნაძალადევ გაქრისტიანებას. ხსენებული შემთხვევები გამონაკლისი არ ყოფილა, რასაც ებრაული სახელწოდების მქონე უამრავი სხვა დასახლებაც მოწმობს, მათ შორის სვანეთშიც. არაერთი გვარის, როგორც მაგ. ზემოხსენებული – გულბანების, აგრეთვე – ჭკადუების და სხვა გვარის სვანებში ბოლო ხანებამდე იყო შემორჩენილი არამარტო მახსოვრობა თავიანთ ებრაულ წარმომავლობაზე, არამედ მათ ყოფასა თუ სᲐწესო რიტუალებში ებრაული ტრადიციების გადმონაშთები, მაგ. საყოველთაოდ ცნობილი ებრაული სადღესასწაულო – სარიტუალო შირები” (შირა-საგალობელი) და სხვა.     

   სვანი ებრაელების კუთვნილება იყო დღეს “ლაილაში-ს ბიბლიის” სახელით ცნობილი “ხუმაში”-ს ანუ “მოშეს ხუთწიგნეული”-ს უნიკალური ხელნაწერი. თავდაპირველად ის, სწორედ, სვანეთში ინახებოდა და “სვანური ბიბლიის” სახელით იყო ცნობილი. მოგვიანებით, როგორ ჩანს, სვანი ებრაელების საბოლოო გაქრისტიანების შემდეგ, უზრუნიათ და ლაილაშში გადაუტანიათ. ლაილაშის (სახელი წარმოსდგება ებრაული სიტყვიდან “ლაილა” (ღამე) მოსახლეობას, რომელიც მთლიანად ებრაული ყოფილა მე-20 ს- ის დასაწყისის ჩათვლით, ხელნაწერი სალოცავში მოუთავსებიათ შესანახად.       

      სწორედ იქ უნახავს ეს ხელნაწერი ცნობილ ებრაელ სწავლულს, მოგზაურს  რაბი ი. ჩორნის 1869 წ. მისი ცნობით, ლაილაშის ებრაელები თვალისჩინივით უფრთხილდებოდნენ ხსენებულ ხელნაწერს. მათ არ იცოდნენ როდის და ვის მიერ იყო ის დაწერილი, მაგრამ ის კი იცოდნენ, რომ დიდი ხანი იყო, რაც მათთან ინახებოდა. ი. ჩორნიმ შეამოწმა ხელნაწერი და აღმოაჩინა, რომ ნაკლული იყო , თავსა და ბოლოში აკლდა ფურცლები, სტრიქონები დახაზული, ასოები კი უცნაურად მოხაზული ჰქონია. ი. ჩორნის განუზრახავს წაეღო და სპეციალისტებისათვის ეჩვენებინა ეს უძველესი და უძვირფასესი რელიქვია ,მაგრამ ლაილაშელებმა არ დაანებეს. რაჭა-ლეჩხუმის ებრაელი და ქრისტიანი მოსახლეობა სასწᲣლმოქმედად მიიჩნევდა მას, გვალვისა და სტიქიური უბედურების დროს გამოასვენებდნენ სალოცავიდან და შველას და დახმარებას შესთხოვდნენ. ასე იყო ომების დროსაც. გასული  საუკუნის 30-იან წლებში ლაილაშიდან თბილისში ჩამოუტანიათ ხელნაწერი და მოუთავსებიათ ებრაელთა ისტორიულ- ეთნოგრაფიულ მუზეუმში, მაგრამ მუზეუმის გაუქმებისა და მისი მდიდარი კოლექციების გაფანტვა-დაქსაქსვის შემდეგ “სვანეთის( ლაილაშის) ბიბლია” მოხვედრილა საქართველოს სახელმწიფო მეზეუმის ხელნაწერთა განყოფილებაში. თუმცა არსებობს განსხვავებული ცნობაც , რომელიც გამოჩენილ სემიტოლოგ გ. წერეთელსეკუთვნის. ამ ცნობის მიხედვით ხსენებული ხელნაწერი ებრაელთა მუზეუმიდან, თითქოს 1938 წ . გადაუტანიათ ს. ჯანაშიას სახელობისმუზეუმში, მაგრამ ებრაელთა მუზეუმის მიერ 1948 წ. გამოცემულ მეგზურში გარკვევით და ნათლად არის აღნიშნული , რომ ხელნაწერი 1947 წელ- საც იქ იყო გამოფენილი ” ბრეთის ბიბლია”-სა და “ჭიანურაშვილების ფსალმუნ”-თან ერთად. ასეა თუ ისე” მოსეს ხუთწიგნეული “- ს ანუ ” ხუმაში”-ს10-11 სს-ში სალონიკის(საბერძნეთი) ებრაულ ჯამაათში დაწერილი და ჩვენი თემის კუთვნილი , უდიდესი მნიშვნელობის სულიერ- კულტურულიგანძი კარგა ხანია ებრაელთა მფლობელობაში არ არის სამწუხაროდ.სვანეთის, იგივე ლაილაშის ტყავზე დაწერილი ბიბლია მკვლევართა ერთსულოვანი აზრით, ერთ – ერთი საუკეთესოა თორის ხელნაწერთა შორის.რაც შეეხება ებრაული სახელ- წოდებების სხვადასახლებებსა და მათ მოსახლეებს ,შემდგომში დავუბრუნდებით და გავაცოცხლებთმათ ისტორიას.

             (ამონარიდები ზ.ჯინჯიხაშვილის წიგნიდან -“ებრაელები და საქართველო , დიასპორა თუ ….)

(გაგრძელება იქნება)

(ზოია ჯინჯიხაშვილი-ისტ. მეცნ. დოქტორი ,პროფესორი)