ჩემი მოგონება. ონი 50 წლის წინ დავტოვე. ამის შემდეგ რაჭას ორჯერ ვეწვიე – 2001 წელს 40 დღით, Მაშინ რამდენიმე ტურისტთან ერთად სათავეში ვუდექი სასაფლაოს გასუფთავებას და 2015 წელს, შვიდი დღით ონის სალოცავის 120 წლის იუბილეზე.

    ეხლა კვლევის პროცესშია, თუ როდის დასახლდენ ონში ებრაელები. ვარაუდობენ, რომ რაჭაში (ეზორ) ებრაელები მოვიდნენ დაახლოებით 17 საუკუნის წინ. საერთოდ ებრაელები დაახლოებით 2600 წლის წინათ შემოვიდნენ საქართველოში. ისრაელში პირველი “მიკდაშ”-ის დარბევის შემდეგ. ამბობენ, რომ ჩვენ ვართ შებეტ (შტო) იეუდას მოდგმა. მიგვაწერენ აგრეთვე ბენიამინის, იაკობის უმცროსი ვაჟის შთამომავლობასაც.

   ონში რამდენიმე გვარის დასახლება იყო: შიმშილაშვილები, ჩაჩაშვილები, ხახიაშვილები, ამშიკა-შვილები, ქოსაშვილები, ბუზუკაშვილები, ტატკიშვილები, ხიტიბაშვილები, ხეტუაშვილები, ყოყუაშვი-ლები. ბერიკაშვილები, თოთიაშვილები. არავისგან მომისმენია რატომ ჰქონდათ ასეთი გვარები, რის საფუძველზე წარმოიშვა ისინი.

   ონი მდებარეობს დასავლეთ საქართელოს მთიან რაიონში, რომელიც მდიდარია მორაკრაკე მდინა-რეებით და მინერალური წყლებით. მდებარეობს მდინარე რიონის მარცხენა ნაპირზე რომელიც მდინა-რისაგან დაშორებულია 100-150 მეტრით. 50 მ კი მოსახლეობიდან, მისი ხმაური კარგად ისმის სახლებში განსაკუთრებით ღამის წყვდიადში, დასავლეთით მარჯვენა მხარეს მდინარე რიონზე გადებულია ხი-დი, რომელიც აერთებს ონს, რაიონის დასავლეთ სოფლებთან და გზას, რომელიც მიემართება სხვა და სხვა რაიონების მიმართულებით.

     ხიდის მოპირდაპირედ მარცხენა მხარეს ცოტა უფრო სიღრმეში, დასავლეთით, ონის ბოლოს, მოედი-ნება მდინარე ჯეჯორა, რომელიც უერთდება რიონს – დაახლოებით ერთი კილომეტრში. აღნიშნული ხი-დიდან. რიონის სათავე იწყება მთებიდან, ანუ სოფელ ღების მახლობლად, “ფასის მთა”, “შოდა კედე-ლას” და მის მახლობელ მთებიდან, რომელიც დაშორებულია ონიდან 30 -35 კ”მ-ით და ქალაქს გადმო-ყურებს ზემოდან. ის ზამთარ ზაფხულს დაფარულია თოვლით. ბევრი ადამიანი უმსხვერპლია რიონს როცა ადიდდებოდა. შემოდგომაზე თოვლი,რომ იწყებდა დნობას მთებში.

     მეც მახსოვს და სხვებისგანაც გამიგონია, რომ რიონს უერთდება მდინარე ღარულა. არ შემიძლია ღარი ვახსენო და არ მოვიგონო, როდესაც 1930 წლებში ონის სალოცავის დაკეტვა მოისურვეს მთავრო-ბის წარმომადგენლებმა (წინაპართა გადმოცემით) ღარის მანდილოსანი ქართველი ქალები, ებრაელ ქალებთან ერთად ჩაიკეტენ სალოცავში და არ მისცეს ჯალათებს საშუალება დაეკეტათ ან დააენგრიათ სალოცავი – განუსვენოთ მათ გამჩენმა.

   რამდენიმე ებრაელის ოჯახი გაწევრიანებული იყო ღარის კოლმეურნეობაში. მათ შორის ჩემი ბა-ბუა აარონ შიმშილაშვილიც იყო (განუსვენოს). განსაკუთრებული მეგობრული კავშირი იყო სოფელ ღა-რის მაცხოვრენლებსა და ებრაელთა შორის).

    მდინარე რიონი ჩაედინება, კლდის ძირში, ონის რაიონის ტერიტორიაზე, ის გადაჭიმულია 330 კი-ლომეტრზე დაახლოებით და უერთდება შავ ზღვას ქალაქ ფოთის მახლობლად. ონში რიონის მარჯვენა მხარეს გორაზე შემოფენილია სახლები სოფელ შეუბნის მცხოვრებლებით. ეს ყველაფერი ალამაზებს ონის რაიონს და რაჭას. მრავალნაირი, სხვადასხვა ჯიშის ხეებით, ტყეებით, მთებით. ქალაქი არის დაახ-ლოებითა 7-8 კ”მ სიგრძის. სულ სწორი ქუჩები, ბურთიც არ დაგორდება, რომ მოინდომო. პატარა, ლამა-ზი და სუფთა ქალაქია. ყველა საჭირო სამთავრობო მომსახურეობით.

    1970 წლამდე ვიდრე დაიწყებოდა ებრაელთა ისრაელში ამოსვლა ონში ცხოვრობდა (1969 წლის საკავშირო აღწერით) 13 000 მოქალაქე – მოედნის ჩათვლით, აქედან 3 000 იყო ებრაელი, აღწერაში მო-ნაწილეობდა ამ პოსტის ავტორი და კიდე ორი ებრაელი შალვა ყოყუაშვილი და დავიდ შიმშილაშვილი (განუსვენოს) როგორც ქალაქის საბჭოს ტექ. ბიუროს მოსამსახურეებს დაგვავალეს. მთელი ქალაქის მო-სახლეობის აღწერა. შემოვიარეთ ოჯახებში და ავღრიცხეთ ყველა ოჯახი. სოფელი მოედანი ჩემს დროს შემოუერთდა ონს, აგრეთვე სოფელ ღარის ნაწილი, რომლებიც ჩამოსახლდენ სოფლის დამეწყრის შემ-დეგ. ამ სახლების დაგეგმვაში 5 6 ებრაელს მიგვიძღვის წვლილი, რომლებიც ვმუშაობდით ქალაქის საბ-ჭოში.

   ესენი იყვნენ:შალვა ამშიკაშვილი, გერცელ ქოსაშვილი, იცხაკ ხახიაშვილი (განუსვენოს) და კიდევ 3 4 თანამშრომელი ინჟნრები და ტექნიკოსები. ონის აღმოსავლეთ ნაწილში 3-4 ქუჩა და შესახვევი ჰქონ-დათ დაკავებული ებრაელ მცხოვრებლებს. იყო რამდენიმე ოჯახი, რომლებიც ცხოვრობდენ ქართველთა უბნებში. ონელი ებრაელებიდან ბევრმა მიიღო მონაწილეობა მეორე მსოფლიო ომში. ბევრი ცოცხალი არ დაბრუნებულა. ერთ დროს, დასახლებიდან შორს მდებარე, ებრაელთა სასაᲤლაო, ქალაქის თითქმის შუა ნაწილში მოექცა, ქალაქის მარცხენა მხარეს მდებარე სინაგოგიდან აღმოსავლეთით 500-600 მეტრით დაშორებით. ეს გამოიწვია იმ მდგომარეობამ, რომ 1960-იან წლებში მთავრობამ მიწის ნაკვეთი დაური-გა ებრაელ მოსახლეების იმმ ნაწილს, რომლებივ ვიწროდ ცხოვრობდენ – სახლების ასაშენებლად და ებრაელთა დასახლება გადაიჭიმა სოფელ ღარამდე.

    თანამედროვე სტილში აგებული შენობების ბაზაზე გაშენდა ახალი ქუჩა – კეცხოველის. კარგის მეტი რა გვეთქმის მთავრობაზე. საერთოდ კარგი დამოკიდებულება გვქონდა ქართველ მეზობლებ-თან. არ მახსოვს “როგორც” ებრაელს რაიმე ცუდი მათგან, ვიყავით ერთმანეთში კარგად, ამხანაგურად. არას-დროს გამიგონია ვინმეს დაცინვით ეთქვას “ურია” ასეთი სიტყვა თითქმის არ არსებობდა, არც სკოლაში და ქუჩაში. საერთო სკოლაც ერთი გვქონდა. იყო მისვლა-მოსვლა ერთმანეთში, მიუხედავად ამისა, ონში არ ყოფილა შემთხვევა შერეული ქორწინებისა – გარდა ორი შემთხვევისა. ერთი მოხდა დაახლოებით 70 წლის წინ. მეორე 50 წლის წინ. ეს მეორე გათხოვდა ქართველზე, ჩააგონა შვილებს ისრაელობა და მისი შვილები ამოვიდენ ისრაელში და დღეს აქ ცხოვრობენ, ქალაქ ბეერ შევაში.

    ონში ცხოვრობდენ მეტ წილად ორ სართულიან სახლებში. საერთოდ არ იყო მრავალ სართულილი-ანი სახლები, მარტო აქა იქ შეგვხვდებოდათ ასეთები, .ონში ებრაელობა მეტი ნაწილი იყვნენ ფიზიკუ-რად მომუშავენი. იყვნენ ხელოსნები. ბუხჰალტრები, გადიოდნენ სოფლებში ფარნასის შემოსატანად. ებრაელთაგან თითქმის არავინ მისდევდა ვაჭრობას. იმ დრისათვის იყო საშიში, აკრძალული მთავრობი დან. ებრაელთაგან ზოგიერთები დასაქმენული იყვნენ მთავრობის სავაჭრო მაღაზიებში, საწყობებში ხე-ლოსნები პარიკმახელები, მოსამსახურენი.

    ონელ ებრაელთა მეტი ნაწილი ეკონომიურად ხელვიწროდ ცხოვრობდა. სხვა რაიონებთან შედარე-ბით. 1960 წლიდან ბევრი ონელი ახალგაზრდა წავიდა სასწავლებლად სხვადასხვა რაიონებში, თბილის ში, ქუთაისში, უმაღლესებში თუ ეგრეთ წოდებულ – ტექნიკუმებში. გასულ საუკუნის 1970 წლებში ბევ რი ინჟნერი, ექიმი, ტექნიკოსით გაივსო პატარა ონი. ზოგი მათგანი დიდ ქალაქებში გადავიდა საცხოვ-რებლად.

    1970 წლიდან გაიხსნა საბჭოთა კავშირის “რკინის ჭიშკრები” და 1990-იან წლებში დაიცალა ონი ებრაელებისგან. დღეისათვის თითქმის აღარავინ დარჩა. გაყიდეს სახლები ბევრად დაკლებულ ფასებ ში, მრავალმა სულაც მიატოვა და აისრულა მამა პაპათა ლოცვა “მომავალ წელს იერუშალიმში”. ონიდან ისრაელში ამოსვლა მიწის ძვრამაც დააჩქარა, რომელიც მოხდა 1991 წელს. მიწისძვრის გამო დაინგრა ბევრი სახლი და მათ შორის პატარა სალოცავი, რომელიც იყო 3-4 მეტრით დაცილებული ახალი სალოცა ვიდან. პირველი სართული აშეენებული იყო ქვით, მეორე სართული კი ხით, რომელშიც მოთავსებული იყო სამკითხველო.

   მიწისძვრამ გამოიწვია რამდენიმე ადამიანის დაღუპვა. რაჭის მთელ რაიონში, ებრაელთაგან არა ვინ დაზარალებულა სულადობით. იმათგან ვინც შემორჩა 1990 წლამდე და არ ამოვიდა ისრაელში. 1970 -იან წლებში ისინი ცოტა მერყეობდნენ, ან არ უნდოდათ ამოსვლა ისრაელში, მიწისძვრამ დაუჩქარათ თუ გინდ აიძულა ისინი. დარჩა სალოცავი, რომლის მსგავსი ძნელად თუ მოიპოვება სადმე. ასეთი არქი ტექტურული ნაგებობა. ამ საკითხზე ბევრი იწერება და ბევრი სურათიც ქვეყნდება. ქართველთა საამა ყოც გახდა ებრაელთა სალოცვი, ის ამშვენებს ონის რაიონს. სალოვავის პროექტი ჩამოიტანა ელია ამში-კაშვილმა პოლონეთიდან, რომელიც სწავლობდა ვარშავის იეშიბაში. თვითონ ჩაუდგა სათავეში მშე-ნებლობას, რომელიც 4-5 წელი მიმდინარეობდა – 1895 წლამდე. ის ზეიმით გაიხსნა ამავე წელს.

    Აღსანიშნსვია, რომ მანვე ჩამოიყვანა მშენებლები საბერძნეთიდან, როგორც უფროსები გადმოგვ ცევენ. თვით ელია ამშიკაშვილი გარდაიცვალა 45 წლის ასაკში, ქალაქ ორჯონიკიᲮეში და მისი საფლა ვი უცნობია. 1995 წელს აღნიშნეს სალოცავის 100 წლის იუბილე საქართვლოს მთავრობის მონაწილე-ობით, რომელსაც ესწრებოდა ედუარდ შევარდნაძე.

     აგრეთვე 2015 წლის სექტემბერშიც ავღნიშნეთ სალოცავის დაარსების 120 წლის იუბილე. ამ წელსაც მოწყობილ ცერემონიალს ესწრებოდა დელეგაცია მთავრობის მეთაურის ხელმძღვანელობით. დაესწრო აგრეთვე საქართველოს და ისრაელის საელჩოს თანამშრობლები, წარმომადგენლები, მინისტრები, მსო ფლიოს ბევრი ქვეყნიდან და ისრაელიდან ჩამოსულები. სალოცავის ეზო გაივსო ხალხით, ადგილობრი-ვი მეგობარი ქართველებით სავსე იყო ქუჩა და აივნები. წარმოითქვა მრავალი საინტერესო სიტყვა, რო-მელმაც კარგი შთაბეჭდილება დატოვა დამსწრეზე. ონის ჯამაათს არ მიუტოვებია სალოცავი და მამა პა-პათა საფლავები, ხშირი სტუმრები არიან ონისა. -რაჭაში მოინახულებენ სალოცავს და სასაფლაოს.

      ახალგაზრდებიც კი, რომლებიც აქ ისრაელში დაიბადენ, ინტერესდებიან იმით, თუ საიდან მოვიდ ნენ მათი პაპები და მშობლები. ვარაუდით დღეისათვის ისრაელში ცხოვრობს ონიდან გამოსულთა 90% .

ონელი ებრაელები ცხოვრობენ. ბეერ-შევაში, აშქელონში, აშდოდში, ლოდში, ხაიფის რაიონებში, იერუშალაიმში, თელ-ავივის რაიონებში. ეკონომიურად ყველა ბევრად უკეთ ცხოვრობს გამჩ-ნის დახმა რებით. საქართველო გვენატრება (არა იმიტომ, რომ ჩვენ რაიმე გვიჭირს), კარგის მეტი რა გვეთქმის მათ ზე. ყოველთვის გამოჩნდება ვინმე ცუდის მთქმელი. მაგრამ ეს ვერ გააფუჭებს ჩვენსა და ქართველების ურთიერთობას. გავა საუკუნეები და გამოიკვლევენ ებრაელთა ცოვრებასსაქართველოში.

     იქნებ ონშიც ჩამოაღწიონ და ჩვენმა მომავალმა თაობამ გაიგოს მეტი პატარა ონზე, ვიდრე ჩვენ ვიცით დღეს ონში გაზრდილებმა. კარგი იქნება თუ შეიკავებს თავს ზოგიერთები და არ იტყვის ნიშნის მოგებით, რომ ჩვენ შემოუშვით და დავიცავით ებრაელები, შევიფარეთ საქართველოში. ამით წინ არ წავა ერთმამანეთის მეგობრობა. გვახსოვს და არა ერთხელ ავღნიშნეთ. იქ დაბადებული ქართველი კაცი წყალს მაინც მიაწვდიდა და თიხის ქვაბსაც ათხოვებდა შემოხიზნულ ებრაელებს, საჭმლის მოსა-დუღებლად. როგორც ამას აღნიშნავდა თავის დარაშში აწ განსვენებული რაბი რაᲤაელ ელაშვილი : –“ჩვენთვის საქართველო მეორე სამშობლოა, იქ დავიბადეთ გავიზარდეთ, არ ყრიან კენჭებს სამშობლოს ჭაში, მიუხედსვად ამისა, რომ ჩვენც კარგი სტუმრები ვიყავით”- ასრულებს რაბი – მე მინდა დაგლოცოთ და გისურვოთ ყოველივე კარგი, იერუშალიმის წმინდა მიწიდან ქართველო მეგობრებო, განსაკუთრე-ბით რაჭველებო, რაკი თქვენზეა საუბარი. გითხრათ სიტყვა, რომელიც მესმოდა ყოვლ ნაბიჯზე 2015 წელს, რომ ვიყავი სტუმრად ? ონში სინაგოგის 120 წლის იუბილეზე გაიხარეთ ! ამენ !